Bunama (demans) bulgusunun en yaygın nedeni olan Alzheimer hastalığı, bir ileri yaş hastalığı olarak biliniyor.
Yaşla birlikte beynin fonksiyonlarının hasar görmesiyle ortaya çıkıyor, başta bellek (hafıza) olmak üzere entelektüel işlevler, günlük faaliyetler ve davranışların bozulmasıyla kendini belli ediyor.
Yaşa bağlı olarak arttığı için, yaşam süresinin uzadığı günümüzde eskisinden daha sık rastlanıyor. Erken tanı hastalığın seyrini yavaşlatacağı için hem hastalar hem de onlara bakım veren yakınları için büyük önem arz ediyor.
Alzheimer hastalığı belirtilerine ilk kez Alois Alzheimer isimli Alman nöropsikiyatristi 1902 yılında dikkat çekti ve tanı koyduğu ilk hastasının ölümünden sonra yaptığı otopside beyinde fiziksel değişimlerin de olduğunu saptadı.
İncelediği beyin örneklerinde hastanın beyin korteksinde incelme, hücreler içinde ve çevresinde farklı birikimler gördü, beyinde oluşan plak ve lifleri sunduğu bilimsel yayınlarıyla Alzheimer hastalığını tanımladı.
Yıllardır yapılan araştırmalara rağmen hastalığın kesin bir nedeni bulunamadı. Ancak çeşitli risk faktörleri tanımlandı:
· İleri yaş
· Ailede Alzheimer öyküsünün bulunması: Hastalığın yüzde 25 i genetiktir ve bazı gen bozulmalarına bağlı olduğu düşünülmektedir.
· Geçmişte yaşanan kafa travmaları
· Uyku düzeni bozuklukları
· Yetersiz fiziksel aktivite
· Obezite
· Sigara kullanmak veya sürekli olarak sigara dumanına maruz kalmak
· Yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol
· Kötü kontrollü tip 2 diyabet hastalığına sahip olmak
· Yetersiz, dengesiz ve sağlıksız beslenmek
Alzheimer hastalığı, hafızayla ilgili olan ve hipokampus adı verilen beyin alanını etkiliyor ve bu alandaki beyin hücreleri (nöron) içinde kötü nörofibriller ve yumakların birikimine neden oluyor.
Yine hücreler arası kötü protein birikimleri (amiloid) ile karakterize bir durum yaratıyor. Hücre içi ve hücreler arası bu kötü birikimler hücrelerin ve hücreler arası iletişimin bozulmasına ve dokuların küçülmesine (atrofi) yol açıyor ve hastalık belirtileri ortaya çıkıyor.
Ne yazık ki oldukça sinsi ve başlangıçta yavaş ilerleyen bir hastalık. Gizli evre dediğimiz ilk dönemde hasta yakınları hastada basit unutkanlıklar fark ediyor. Kognitif (bilişsel) alanda belli belirsiz bozulma ve gerilemelerle başlıyor.
Kişi hafif unutkanlık ya da bilişsel alanda hafif yakınmalar ile gizli dönemi geçiriyor. Karar vermede, algılamada veya konuşma yetilerinde azalma oluyor. Bu aşamada normal hayatını sürdürebildiği için tanı koymak güç. Belirtilerin ağırlaştığı dönemde ise Alzheimer tanısı konuyor.
Günlük yaşamda özellikle yakın dönemlerde yaşananların unutulmasıyla karakterize ediliyor. Kişilerin, nesnelerin ve yaşanan yerlerin unutulması tipik belirtilerden. Hastalığın ilerlemesiyle birlikte sıklıkla görülen belirtiler şunlar:
· Bilinç bulanıklığı
· Kişinin bulunduğu ortama adapte olmakta zorlanması
· Kişinin iyi bildiği yerlerde kaybolması
· Konuşma ve dil becerilerine ilişkin sorunlar
· Saldırganlık, aile ve arkadaşlarından olağan dışı taleplerde bulunma, çevreye karşı şüphe duyma gibi kişilik bozukluklarının gelişimi
· Halüsinasyon ve sanrılar
· Motivasyon ve öz saygı düşüklüğü
· Kişilerin günlük aktivitelerini yardımsız yapmakta zorluk çekmesi
· Kişinin hatırlayamadığı olayları inkar etmesi
· Kaygı ve depresyon
Bu belirtiler hızla artıyor ve hastalar yakın çevrelerindeki insanları ve yaşadıkları yerleri hatta kendilerini tanıyamaz hale geliyorlar. Yaşamlarını sürdürebilmek için bakıma muhtaç oluyorlar.
Genellikle 65 yaş üstü kişiler ya da yakınları unutkanlık ve kişilik değişiklikleri şikayetiyle doktora başvuruyorlar. Bunamanın en yaygın nedeni olan Alzheimer hastalığı için spesifik bir tanı yöntemi yok.
Tıbbi öykünün alınmasından sonra hastalarda nörolojik işlevler, denge, duyu, davranış, hafıza ve refleksleri ölçen çeşitli taramalar yapılıyor. Tanının desteklenmesi ve benzer hastalıkların varlığına ilişkin olasılıkların ekarte edilmesine yönelik olarak kan testleri, ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi (BT), manyetik rezonans görüntülemesi (MR) gibi uygulamalar ve kişilik taraması testleri de uygulanabiliyor.
Alzheimer hastalığı bazı genetik hastalıklarla benzer belirtiler gösterebildiğinden bu hastalıkların araştırılması amacıyla gen taramalarının da uygulanması gerekebiliyor. Bilişsel testler özellikle Mini Mental Test tanı koymada çok önemli.
Kesin bir tedavisi olmamakla birlikte, hastalığın belirtilerinin yavaşlatılması için çeşitli ilaçlar ve terapi yöntemleri uygulanabiliyor. Hastanın yaşı, hastalığın düzeyi göz önüne alınarak kişiye özgü tedavi protokolü oluşturuluyor.
Alzheimer hastalarının ev ortamında çeşitli düzenlemeler yapılması ve özellikle yalnız yaşayan hastalar için dikkat çekici işaretler, hatırlatıcı notlar kullanılması gerekiyor. Bilişsel stimülasyon terapileri gibi bireysel veya toplu olarak uygulanabilen psikiyatrik terapiler hafızanın güçlendirilmesine, problem çözme ve dil becerilerinin korunabilmesine katkıda bulunabiliyor.
Çeşitli ilaçlar (donazepil, rivostigmin, takmin, memantin gibi) semptomları azaltmak amacıyla doktor tarafından reçete edilebiliyor.
Ailesinde Alzheimer hastalığı olan kişilerin risk faktörlerinden kaçınması gerekiyor. Hareketli yaşam, sigaradan kaçınmak ve sağlıklı beslenmek çok önemli. Ayrıca hastalığın belirtilerine karşı farkındalık oluşması ve bu tür bulgulara sahip olan kişilerin erken dönemde doktora başvurması çok önemli.
Orta yaşı geçmişseniz ve Alzheimer'a özgü belirtiler taşıyorsanız en kısa zamanda bir sağlık kuruşuna başvurmanız erken tanı ve tedavi açısından olumlu sonuçlar verecektir.
