Türkiye’de otomobil piyasasında satılan her 10 araçtan 6 tanesinin ithal model olması, bu piyasanın ağırlıklı ithal otomobiller tarafından şekillenmesine neden olmuştur. Otomobillerin fiyatının belirlenmesinde ise, hükümetin uyguladığı Özel Tüketim Vergisi’nin (ÖTV) çok belirgin etkisi görülmektedir.
2020 yılında Kovid-19’un ortaya çıkışıyla sıfır otomobillerde üretim düşmüş, ikinci el otomobil piyasası da tekrar 90’lı yıllardaki duruma geri dönmüştür. Yurt dışında özellikle de Çin’de araba fabrikalarının üretimi durdurmaları, ikinci el piyasasındaki hareketliliğe öncülük etmiştir.
Normalleşme dönemi ve açıklanan kredi destek paketleri ise, kur etkisi ve koronavirüs nedeniyle oldukça zor durumda kalan otomobil pazarını yeniden canlandırmıştı. Türkiye’de otomobil ve hafif ticari araç satışları, Ocak-Ağustos 2020’de geçen yılın aynı dönemine kıyasla %68,4 artarak 400 bin düzeyine çıkmıştı.
Kredi desteğini bir kenarda tutarsak, bu dönemde oluşan artışın esas nedeni için aslında yine koronavirüsü gösterebiliriz. Kovid-19 salgını nedeniyle bireysel müşteriler toplu taşımadan ziyade bireysel araçlarını kullanmayı güvenli bulduğu için araç alımına yöneldiler. Diğer yandan iki yıldır hem filo hem perakende pazarı çok düşmüş ve araçlar belli bir yaşa geldiği için de değiştirme isteği de artmıştı.
Bu gibi etkenlerle pazarda satışlar hızla artarken, ithalat artışı da diğer taraftan tetikleniyordu. İşte bu noktada döviz açığının önüne geçilmesi için 30 Ağustos tarihinde Cumhurbaşkanı kararnamesiyle orta ve üst sınıf otomobillere yüksek oranlarda ÖTV zammı ve matrah düzenlemesi yapıldı. Alt sınıftaki modelleri kapsayan otomobillere ise daha az oranlarda artış yapıldı. Bu kapsamda otomobil fiyatlarına bu artışın yansıması alt sınıftaki modellerde %6,25’e varan indirim olurken, orta ve üst sınıfta sırasıyla bu oran %19 ve %23’e varan zamlar piyasaya yansıdı.
Hükümetin sıfır arabalara uygulanan ÖTV’yi artırması, otomobil piyasasında ikinci el piyasasını daha da hareketlendirecektir. Yine matrah dilimlerinde yapılan indirimler ilk etapta yerli araç fiyatlarını biraz ucuzlatacak olsa da sonrasında kurun da etkisiyle bu segmentte de fiyatlar yukarı yönlü hareket edecektir. Yüksek donanım paketli ve yüksek motor hacimli araçların matrah dilimlerinde yapılan artış sonucundaysa bu araçların fiyatı daha da artacaktır. Özellikle lüks segment sıfır araç satışları ciddi anlamda etkilenecektir. İkinci el fiyatları çok artmasa da şu an çok yüksek olduğu düşünülen bu fiyatlarla kullanıcılar tekrardan ikinci el otomobile yönelecektir.
Bu düzenleme, yerli üretim yapan markalara ağırlıklı olarak indirim olarak yansıyacak. Düşük hacimli araçlarda ÖTV oranı artırılmadığı gibi matrahları genişletildi ve fiyatları önemli oranda düşürülmüş oldu. Dolayısıyla, bu kararla yerli üretim satışlarının arttırılması ve ithal otomobil satışlarının azalması ile cari açığın da azalmasına katkı sunulması hedeflenmektedir.
Yapılan bu düzenleme sadece cari açığın azaltılmasına ve yerli üretimin desteklenmesi amacıyla yapılmamaktadır. Bütçe gelirleri içerisinde önemli bir kalem olan vergi gelirleri için de önemli bir yer tutan ÖTV’nin önemli bir kısmı otomobil piyasasından karşılanmaktadır. Pandemi sebebiyle hükümetin yaptığı önemli sosyal harcamalar dolayısıyla oluşan bütçe açığının kısmen karşılanmasına da etkisi olacaktır.
Diğer taraftan düzenlemelerin bazı olumsuz yansımalara neden olacağı da kesin. Özellikle lüks segment sıfır otomobillerdeki fiyat yükselişlerinden dolayı, üreticileri ve sıfır otomobil satıcıları olumsuz etkilenecektir. Bu durumda da araç satış adetlerinin gerilemesi, bayilerin kazançlarının düşmesi piyasayı olumsuz etkileyecektir. Dolayısıyla, yeni ÖTV artışlarının otomotiv iç pazarının büyümesine olumsuz bir etkisi de olacaktır.
Otomotivdeki ÖTV ve matrah düzenlemesinin bir diğer olumsuz etkisi ise enflasyonda hissedilecektir. Çünkü TÜFE’de dizel otomobillerin %3 civarında, benzinli otomobillerin %2,5 dolayında ağırlığı bulunuyor.
Sonuç olarak; ucuz krediye ulaşımın zorlaşması, kur artışı ve yeni ÖTV düzenlemesinin etkisiyle otomobil satışlarında bir düşüş olacaktır. Yeni düzenleme sonrası tüketici tarafında düşük segmente kayma olacaktır. Özellikle satışlarda yerli otomobiller öne çıkacak ki zaten hedeflenen durumlardan biri de bu.
